تپه چقاگاوانه
توضیحات
تپه چغاگاوانه (چغا گاوانه / چیاگاوانه) یکی از مهمترین محوطههای باستانی شهرستان اسلامآباد غرب در استان کرمانشاه است که پیشینهای بسیار کهن دارد و حضور مداوم انسان را در این منطقه در طول هزاران سال نشان میدهد. این تپه در مرکز شهر اسلامآباد غرب واقع شده و به مرور زمان و به خاطر توسعه شهری بخشهایی از آن تخریب شده است، اما هنوز بخشهایی از آن پابرجا مانده و تحت توجه پژوهشگران و مسئولان میراث فرهنگی است.
مطالعات باستانشناسی نشان داده است که تپه چغاگاوانه دارای چند لایه سکونتی است و قدمت استقرار انسان در آن به دوره نوسنگی بازمیگردد، به طوری که حداقل حدود ۱۰ هزار سال قبل از میلاد در آن اثری از زندگی دیده شده است. در کاوشهای مختلف، اشیای متعددی کشف شدهاند که شامل ۵۶ لوح گلی سالم و ۲۸ لوح شکسته به خط میخی اکدی، مهرهای سنگی و عقیق، مجسمههای کوچک سفالی، ابزارهای سفالسازی و قطعاتی از ساختمانها با سازه خشت و گاه آجر است. یکی از یافتههای جالب در این تپه، تیغهای مفرغی است که بر آن عبارتی به نام «کاخ دای» حک شده، که نشان از نام بخشی از سازه یا حاکمی در آن دوره دارد. همچنین بقایایی از اتاقها، کورههای سفالگری و بخشهایی که احتمالاً کارکرد اداری یا صنعتی داشته است، در کاوشها نمایان شدهاند.
ارتفاع فعلی تپه حدود ۲۵ متر بر آورد شده است و وسعت کنونی آن در حدود ده هزار متر مربع ذکر میشود. با این حال، سرپرست میراث فرهنگی اسلامآباد غرب در مطالعات جدید اعلام کرده که وسعت اصلی آن خیلی بیشتر از وضعیت کنونی است و در قالب کاوش گمانهای، محوطه آن تا چهار هکتار یا بیشتر نیز برآورد شده است. در دهههای گذشته، ساخت و ساز شهری، خیابانکشی، خانهسازی و پروژههای شهری بخش زیادی از تپه را پوشانده یا تخریب کردهاند؛ به طوری که تخمین زده میشود حدود نه قسمت از ده قسمت تپه در اثر توسعه عمرانی از بین رفته باشد.
چغاگاوانه به نوعی میتواند یک ارگ حکومتی در دورانهای کهن بوده باشد، به طوری که اطراف آن سکونتگاههایی تا شعاع قابل توجهی وجود داشتهاند. تلاشهایی برای تعیین عرصه و حریم دقیق محوطه صورت گرفته است، و در سالهای اخیر گمانهزنیهایی در عمق بین ۲٫۵ تا ۳٫۵ متر انجام شده که به بقایایی از بناها، سفالها و مواد فرهنگی منتهی شدهاند. با وجود فشارهای شهری، مسئولان میراث فرهنگی کرمانشاه تصمیم گرفتهاند تا برای حفاظت و بهرهبرداری بهتر، تپه چغاگاوانه را به «پارک موزه باستانشناسی» تبدیل کنند. همچنین در مقاطعی، پروژههای عمرانی مانند ساخت پل روگذر نزدیک به تپه، به دلیل کشف بقایای استخوان و لایههای تاریخی، با واکنش و جلوگیری موقت مواجه شدهاند تا امکان آسیبرسانی به تپه کاهش یابد. وضعیت تپه چغاگاوانه امروز نمایانگر چالش میان توسعه شهری و حفظ میراث تاریخی است: محوطه تاریخی در دل شهر قرار دارد، بافتهای مسکونی آن را احاطه کردهاند و بخش زیادی از آن مدفون شده یا تخریب شده است، اما هنوز بخشهایی با ارزش باقی است که روایتگر هزاران سال تاریخ زیست بشر در منطقه غرب ایران هستند.